ข่าวคราวของนักร้องนักแสดงที่ประสบอุบัติเหตุ โดยเฉพาะอย่างยิ่งรายที่ได้รับความกระทบกระเทือนทางสมองอย่างรุนแรง จนเกิดภาวะ "สมองตาย" (brain death) กลายเป็น “เจ้าชายนิทรา” ไป หรือเกิดภาวะผิดปกติทางสมอง อันทำให้ “วุฒิภาวะทางจิตใจ” เปลี่ยนแปลงไป เหตุการณ์ในเชิงประจักษ์นี้นำไปสู่ประเด็นปัญหาอภิปรัชญาที่ว่า “สมอง” (หรือ “กาย”) กับ “จิต” มีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์กันอย่างไร

เมื่อ 20 กว่าปีที่แล้ว คุณอโนเชาว์ ยอดบุตร ประสบอุบัติเหตุที่จังหวัดเชียงใหม่ ขณะเดินทางกลับจากการถ่ายทำภาพยนตร์ “สมอง” ได้รับความกระทบกระเทือนอย่างรุนแรง เกิดภาวะ “สมองตาย” กลายเป็น “เจ้าชายนิทรา” ไป แพทย์ลงความเห็นว่าไม่อาจฟื้นกลับคืนมาได้อีกแล้ว แต่คุณแม่รักคุณอโนเชาว์มาก จึงได้นำลูกชายกลับมาที่บ้าน ดัดแปลงห้องนอนให้เป็นห้องไอซียู แล้วคอยปรนนิบัติดูแลคุณอโนเชาว์ ทั้งเรื่องสารอาหาร ระบบหายใจและระบบขับถ่าย อยู่อย่างนั้นตลอดระยะเวลากว่า 20 ปีที่ผ่านมา แสดงให้เห็นถึงความรักอันยิ่งใหญ่ที่แม่มีต่อลูก ขณะประสบอุบัติเหตุนั้นคุณอโนเชาว์มีอายุ 20 ปีเศษ ปัจจุบันอายุกว่า 40 ปีแล้ว ใบหน้าของคุณอโนเชาว์ได้ค่อยๆ เปลี่ยนแปลงจากเด็กหนุ่ม กลายมาเป็นชายวัยกลางคน ผมและเล็บก็งอกออกมาตามปรกติต้องคอยหมั่นตัดให้

ในประเด็นปัญหาอภิปรัชญาที่ว่าด้วยความสัมพันธ์ระหว่าง “กาย” กับ “จิต” นั้น ถ้าหาก “จิต” เป็นสิ่งที่เที่ยงแท้ อมตะ ดังคำอธิบายของปรัชญา “จิตนิยม” (Idealism) แล้ว คำถามที่ติดตามมาก็คือว่า ถ้าเช่นนั้น “จิตอมตะ” ของคุณอโนเชาว์หายไปไหน ทำไมจึงไม่กลับคืนมาสู่ร่างของคุณอโนเชาว์ ในเมื่อร่างกายของคุณอโนเชาว์ก็ได้รับการดูแลรักษาอย่างดีตราบจนถึงปัจจุบัน

กรณีที่สอง คุณคริส เบญจกุล ประสบอุบัติเหตุถูกรถจักรยานยนต์เฉี่ยวล้มลง ขณะกำลังทำหน้าที่พลเมืองดีเพื่อช่วยเหลือผู้อื่นอยู่ ศีรษะของคุณคริสกระแทกกับพื้น ได้รับความกระทบกระเทือนอย่างรุนแรง แพทย์ต้องทำการผ่าตัดสมองให้ คุณคริสโชคดีกว่าคุณอโนเชาว์ตรงที่ว่า ภายหลังการผ่าตัดแล้วคุณคริสได้ฟื้นขึ้นมา และหลังจากการพักรักษาตัวในโรงพยาบาลที่ยาวนาน และการทำกายภาพบำบัดแล้ว คุณคริสก็สามารถออกจากโรงพยาบาล และใช้ชีวิตในสังคมร่วมกับคนอื่นได้ แต่สภาพ “จิตใจ” ของคุณคริสต์ก็ยังมิใช่คุณคริสต์คนเดิมก่อนเกิดอุบัติเหตุ “วุฒิภาวะทางจิตใจ” ของคุณคริสต์ได้เสื่อมถอยลงจากเดิม แม้ว่าจะพยายามฟื้นฟูด้วยวิธีการต่างๆ ก็ตาม

หาก “จิตอมตะ” ของปรัชญา “จิตนิยม” เป็นจริง ในเมื่อคุณคริสฟื้นขึ้นมาแล้วและก็ได้รับ “จิต” ของตัวเองกลับคืนมาด้วย แต่ทำไม “คุณภาพ” ของ "จิต" ของคุณคริสจึงไม่เหมือนเดิม คุณภาพของ “จิต” ของคุณคริสด้อยลงตามสัดส่วนของ “เนื้อสมอง” ที่ถูกผ่าตัดออกไป หาก “จิต” เที่ยงแท้เป็นอมตะและเป็นอิสระจากร่างกายจริงแล้ว “จิต” ของคุณคริสก็ควรจะต้องเหมือนเดิมเสมอ คุณภาพของจิตไม่น่าจะเปลี่ยนแปลงไปตามปริมาณของเนื้อสมองที่ยังใช้การได้อยู่

กรณีล่าสุด คุณอภิเชษฐ์ กิตติกรเจริญ หรือ “บิ๊ก ดีทูบี” ประสบอุบัติเหตุ รถยนต์ส่วนตัวตกลงไปในคูน้ำข้างถนน และได้รับการช่วยเหลือออกมาจากรถได้ แต่คุณบิ๊กสำลักน้ำครำข้างถนนซึ่งมีเชื้อราปนเปื้อนอยู่ด้วย หลังจากการตรวจร่างกายครั้งแรกแล้วคุณบิ๊กก็กลับบ้านได้ แต่ต่อมาคุณบิ๊กเริ่มมีอาการปวดศีรษะอย่างรุนแรง จนกระทั่งครั้งสุดท้ายได้หมดสติไป ต้องอยู่ในห้องไอซียูภายใต้การดูแลของแพทย์อย่างใกล้ชิด แพทย์พบว่าเชื้อราได้เข้าไปอยู่ในสมองของคุณบิ๊ก ทำให้เกิดฝีในสมองเป็นจำนวนมาก ปัจจุบันแพทย์พยายามรักษาฝีในสมองของคุณบิ๊ก ด้วยความหวังว่าเมื่อฝีหายแล้วคุณบิ๊กจะกลับฟื้นขึ้นมาใช้ชีวิตได้ตามปกติ ท่ามกลางการเอาใจช่วยของแฟนๆ ทั่วประเทศ แต่ความหวังนั้นดูเลือนลางลงไปทุกที

ข้อวิพากษ์ปรัชญา “จิตนิยม” อีกครั้งหนึ่งก็คือ ถ้าหาก “จิต” เป็นสิ่งที่เที่ยงแท้ อมตะ และเป็นอิสระจากร่างกายจริงแล้ว ทำไมความเจ็บป่วยทางร่างกายโดยเฉพาะอย่างยิ่งความผิดปกติทางสมอง จึงมีส่วนสัมพันธ์กับการปรากฏหรือการไม่ปรากฏของสิ่งที่เรียกว่า “จิต” เช่น ในกรณีของคุณบิ๊ก ทำไมการเกิดฝีขึ้นในสมองจึงส่งผลให้ “จิต” ของคุณบิ๊กพลอยอันตรธานหายวับไปด้วย และเวลานี้ “จิต” ของคุณบิ๊กอยู่ที่ไหน ทำไมจึงไม่กลับคืนมาสู่ร่างของคุณบิ๊กตามคำเรียกร้องของแฟนๆ ทั้งๆ ที่ร่างกายของคุณบิ๊กก็ยังคงอยู่

คำถามเหล่านี้จะไม่เกิดขึ้น ถ้าหากเรามองความสัมพันธ์ระหว่าง “กาย” (หรือ “สมอง”) กับ “จิต” ด้วยทรรศนะของปรัชญา “ธรรมชาตินิยม” (Naturalism) ซึ่งเชื่อในทฤษฎี “วิวัฒนาการแบบก้าวกระโดด” (Emergent Evolution) ที่ว่า ในวิวัฒนาการของจักรวาลและโลกนี้ ได้เกิด “วิวัฒนาการแบบก้าวกระโดด” ครั้งสำคัญอย่างน้อยที่สุด 4 ครั้งใหญ่ ๆ ด้วยกันคือ จาก “การระเบิดครั้งใหญ่” (Big Bang) เกิด “มวลสาร” (matter) ปริมาณมหาศาล จากมวลสารก่อให้เกิด “น้ำ” (water) จากน้ำก่อให้เกิด “ชีวิต” (life) และจากชีวิตก่อให้เกิดปรากฏการณ์ที่เรียกว่า “จิตใจ” (mind) ขึ้น “จิตใจ” ของมนุษย์จึงเป็นสุดยอดของวิวัฒนาการของจักรวาลนี้

“จิตใจ” จึงเป็น “ปรากฏการณ์” (phenomenon) ที่เชื่อมโยงกับ “ร่างกาย” โดยเฉพาะอย่างยิ่ง “โครงสร้างทางสมอง” อย่างแยกไม่ออก โครงสร้างทางสมองของมนุษย์นับเป็นโครงสร้างที่ซับซ้อนที่สุดในจักรวาลนี้ ไม่มีอะไรอีกแล้วที่จะซับซ้อนยิ่งไปกว่าโครงสร้างทางสมองของมนุษย์ ดังนั้น ความผิดปกติที่เกิดขึ้นกับโครงสร้างทางสมองจึงส่งผลโดยตรงต่อปรากฏการณ์ที่เรียกว่า “จิตใจ” อย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้
--
ที่มา :หนังสือพิมพ์มติชนรายวัน. ฉบับประจำวันอาทิตย์ที่ 30 พฤศจิกายน พ.ศ. 2546 ปีที่ 26 ฉบับที่ 9396. คอลัมน์หน้าต่างความจริง, หน้า 6.

Photo : https://pixabay.com/photos/horse-pegasus-archway-fantasy-3395135/