ความยากลำบากอย่างหนึ่งที่เกิดแก่ผู้ ศึกษาวิชาปรัชญาเป็นครั้งแรกก็คือ ไม่รู้จักวิธีที่จะอ่านหนังสือปรัชญา ในการศึกษาวิชาปรัชญาผู้ศึกษาไม่ควรท่องจำข้อความต่าง ๆ ในหนังสือปรัชญา เพราะจะทำให้เกิดความเบื่อหน่่าย และไม่ได้ผลประโยชน์จากการศึกษาปรัชญา การท่องจำทำให้ผู้ศึกษาไม่ใช้ความคิดความอ่านของตน ผู้ศึกษาปรัชญาควรอ่านบทความทางปรัชญาหลาย ๆ ครั้งด้วยความรอบคอบ (การอ่านหนังสือปรัชญาแบบรีบให้จบ เป็นการเสียเวลาโดยไม่ได้อะไรตอบแทน) พร้อมทั้งตั้งคำถามต่อไปนี้

1. นักปรัชญาคนนี้กำลังพูดเกี่ยวกับปัญหาอะไร?

2. ทำไมเขาจึงพยายามตอบปัญหานี้? หรือหล่าวอีกนัยหนึ่งว่าปัญหานี้เกิดขึ้นได้อย่างไร?

3. เขาให้คำตอบว่าอย่างไร?

4. ทำไมเขาจึงให้คำตอบเช่นนั้น? หรือเขามีเหตุผลเช่นไรในการให้คำตอบนั้น?

5. คำตอบที่เขาให้เป็นคำตอบที่ดีหรือไม่? ทำไม?

หรือกล่าวอีกนัยหนึ่ง ประการแรก เราควรกำหนดเสียก่อนว่าอะไรคือ สิ่งสำคัญ ของข้อความที่อ่าน พยายามหาว่าข้อถกเถียงของผู้เขียนมีว่า อะไร ประการที่สอง เราพิจารณาว่า ทำไม เขาจึงพยายามสร้างข้อถกเถียงนั้น ประการที่สาม เราควรถามว่าเขามีเหตุผลสนับสุนความคิดของเขาว่า อย่างไร และประการสุดท้าย เหตุผลที่เขาให้ใช้ได้ไหม ข้อถกเถียงของเขามีข้อบกพร่องอะไรบ้าง?

ดังนั้น ในการอ่านหนังสือปรัชญาแต่ละตอน ในครั้งแรกจึงควรอ่านตลอดไปโดยไว เพื่อจะได้รู้ว่าข้อความนั้นเกี่ยวกับเรื่องอะไร ไม่ควรเป็นกังวลในรายละเอียด ต่อไปอ่านอีกครั้งหนึ่ง คราวนี้ช้ากว่าครั้งแรก พยายามเข้าใจสิ่งที่ผู้เขียนแสนอ เพื่อจะได้วิจารณ์ คำวิจารณ์ของเราจะไม่มีค่าหากเกิดจากการที่เราไม่เข้าใจข้อความของผู้เขียน

ข้อความที่ กล่าวมานี้ เป็นเพีงคำแนะนำทั่ว ๆ ไป เกี่ยวกับการอ่านบทความที่รวบรวมในหนังสือนี้ มีบทความหลายบทความที่เป็นตัวอย่างวิธีวิจารณ์ทางด้านปรัชญา.
--
ที่มา : พินิจ รัตนกุล, บรรณาธิการ. (2515). ปรัชญา. กรุงเทพฯ.