คุณค่าของชีวิต

เป้าหมายของการดำเนินชีวิตในทางพระพุทธศาสนาคือ การดำเนินชีวิตอย่างมีสติที่ก่อให้เกิดประโยชน์สุขแก่ตนเองและผู้อื่น โดยไม่สร้างความเดือนร้อนให้แก่ตนเองและสังคม ในการดำเนินชีวิตของมนุษย์นั้นควรเป็นไปอย่างมีจุดมุ่งหมาย เพื่อชีวิตที่ดีมีคุณค่า คำสอนทางพระพุทธศาสนาสอนไว้ว่า สิ่งที่เป็นจุดหมายของการดำเนินชีวิตก็เป็นเรื่องของประโยชน์ที่เกี่ยว เนื่องกับความสุข เรียกว่า อรรถะ มี ๓ ประการ ดังนี้

๑. ทิฏฐธัมมิกัตถะ หมายถึง ประโยชน์ที่พึงเกิดขึ้นในปัจจุบัน ซึ่งเป็นประโยชน์เกี่ยวกับการดำเนินชีวิตประจำวันที่บุคคลธรรมดาสามัญทั่ว ๆ ไปต้องการ ได้แก่ ลาภ ยศ สรรเสริญ และการมีคู่ครองและครอบครัวที่เป็นสุข ซึ่งประกอบด้วยหลักธรรมอันเป็นวิถีนำไปสู่จุดมุ่งหมาย หรือ เรียกอีกอย่างว่า "หัวใจของเศรษฐี" มี ๔ ประการ

๑) อุฏฐานสัมปทา คือ เลี้ยงชีพด้วยความขยัน ประกอบการงานด้านกสิกรรม พาณิชยกรรม รับราชการ ฯลฯ เป็นผู้ขยันไม่เกียจคร้าน ประกอบด้วยปัญญาเป็นเครื่องสอดส่องพิจารณาให้รอบคอบ

๒) อารักขสัมปทา คือ รู้จักรักษาทรัพย์สมบัติที่หามาได้ด้วยความขยันและความชอบธรรม มิให้สูญหาย ชำรุดรู้จักซ่อมแซม ใช้จ่ายแต่พอสมควร

๓) กัลยาณมิตตา คือ คบคนดีเป็นมิตร เป็นที่ถึงพร้อมด้วยศรัทธา ศีล จาคะ ปัญญา เป็นมิตรแท้มีความจริงใจ ไม่ชักชวนไปในทางที่เสียหาย ฯลฯ

๔) สมชีวิตา คือ การดำเนินชีวิตให้เหมาะสมกับอัตภาพหรือฐานะของตน รู้ทางที่เจริญ และทางที่เสื่อมเสียของโภคทรัพย์ ใช้จ่ายที่เหมาะสม ไม่ฟุ่มเฟือย ไม่ให้ฝืดเคือง รายรับต้องได้มากกว่ารายจ่าย (องฺ.อฏฺฐก. ๒๓/๕๔/๓๒๑)

๒. สัมปรายิกัตถะ หมายถึง ประโยชน์เบื้องหน้าเป็นหลักประกันชีวิตในอนาคต และภพหน้า ซึ่งเป็นประโยชน์ที่สูงกว่าประโยชน์ในปัจจุบันเป็นคุณค่าของชีวิตและยังเป็น ประโยชน์ที่พึงได้ในโลกนี้เช่นเดียวกัน เป็นความเจริญเติบโตงอกงามแห่งชีวิต ซึ่งประกอบด้วยหลักธรรม มี ๔ ประการ

๑) สัทธาสัมปทา คือ เชื่อในพระปัญญาการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า และเชื่อในพระธรรม คำสั่งสอนของพระองค์ที่ให้ผลแก่ผู้ปฏิบัติทั้งในชาตินี้และชาติหน้า เชื่อในการทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว

๒) ศีลสัมปทา คือ ถึงพร้อมด้วยการรักษาศีลด้วยความบริสุทธิ์ใจ มีความประพฤติดีงาม ประกอบอาชีพสุจริต มีระเบียบวินัยในการดำเนินชีวิต น่าเลื่อมใส

๓) จาคสัมปทา คือ ประกอบด้วยการเสียสละ มีความรักความเมตตา เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ แบ่งปันให้แก่บุคคลอื่นโดยทั่วหน้า

๔) ปัญญาสัมปทา คือ ถึงพร้อมด้วยปัญญา การใช้ปัญญาในการพิจารณาไตร่ตรองโดยแยบคาย เพื่อให้เกิดประโยชน์สุขแก่ตนเองและผู้อื่น และกำจัดให้สิ้นความทุกข์โดยสิ้นเชิง (องฺ อฏฺฐก. ๒๓/๕๔/๓๒๔)

๓. ปรมัตถะ หมายถึง ประโยชน์สูงสุด อันหมายถึงนิพพาน คือ ดับกิเลสและทุกข์ได้โดยสิ้นเชิง รู้แจ้งสภาวะของสิ่งทั้งหลายตามความเป็นจริง รู้เท่าทันคติธรรมของสังขารธรรมทั้งหลาย ไม่ตกเป็นทาสของโลกและชีวิต ไม่ถูกบีบคั้นด้วยอำนาจความยึดถือ สามารถทำจิตใจให้เป็นอิสระ ผ่องใส สงบ มีความสุขใจ รู้แจ้งสภาวะของสิ่งทั้งปวง หลุดพ้นจากความทุกข์ ดับอวิชชา ตัณหา และอุปาทาน ประโยชน์สูงสุดนี้ผู้ประกอบด้วยหลักอริยมรรคมีองค์ ๘ อันเป็นแนวทางแห่งการปฏิบัติย่อมสามารถเข้าถึงความสุขอันสูงสุดนี้ได้ กล่าวคือ เป็นความสุขระดับโลกุตตระ

ความสุข

ความสุข ในทางพระพุทธศาสนาแบ่งออกเป็น ๒ ระดับ ได้แก่ โลกียสุข คือ ความสุขแบบชาวโลก และ โลกุตตระสุข คือ ความสุขเหนือชาวโลก

๑) โลกียสุข คือ ความสุขแบบชาวโลก ที่มีความอยาก ความปรารถนา ที่จะให้ได้มาในสิ่งที่ต้องการ เป็นความสุขที่พระพุทธศาสนาสอนแก่ผู้ที่มีชีวิตอยู่เป็นคฤหัสถ์หรือผู้ที่ ครองเรือนมีอยู่ ๔ ประการ ดังนี้

(๑) อัตถิสุข สุขเกิดจากความมีทรัพย์ คือความภูมิใจ เอิบอิ่มใจ ว่าตนมีโชคทรัพย์ที่ได้มาด้วยน้ำพักน้ำแรงความขยันหมั่นเพียรของตนและโดยชอบ ธรรม

(๒) โภคสุข สุขเกิดจากการใช้จ่ายทรัพย์ คือ ความภูมิใจ เอิบอิ่มใจ ว่าตนได้ใช้ทรัพย์ที่ได้มาโดยชอบธรรมนั้น เลี้ยงชีพ บำรุงบิดามารดา สามีภรรยา บุตร มิตร และบำเพ็ญสาธารณะประโยชน์

(๓) อนณสุข สุขเกิดจากความไม่เป็นหนี้ คือ ความภูมิใจ เอิบอิ่มใจว่า ตนเป็นอิสระไม่มีหนี้สินติดค้างใคร

(๔) อนวัชชสุข สุขเกิดจากความประพฤติไม่มีโทษ คือ ความภูมิใจ เอิบอิ่มใจว่า ตนมีความประพฤติสุจริต ไม่บกพร่องเสียหาย ใคร ๆ ติเตียนไม่ได้ทั้งทางกาย วาจา และใจ (องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๖๒/๙๑)

ความสุขระดับนี้ ถึงแม้ว่าจัดเป็นโลกียสุขแต่ก็ถือว่าเป็นความสุขที่ควรแสวงหาตามโลกียวิสัย ของมนุษย์ปุถุชนคนทั่วไป เพราะเป็นความสุขที่ชอบธรรมไม่มีการเบียดเบียนกัน การแสวงหาความสุขแบบนี้ทำให้ชีวิตมีคุณค่า มีสุขภาพจิตดี และมีผลเป็นสุขตามแบบชาวโลก

๒) โลกุตตระสุข คือ ความสุขที่อยู่เหนือวิถีชาวโลก หมายถึง ความสุขอันเป็นเรื่องภายในจิตใจที่เกิดจากการปฏิบัติด้วยสติปัญญา ความสุขระดับนี้จะเข้าถึงได้ด้วยหลักอริยมรรค อันเป็นแนวทางแห่งการปฏิบัติของบุคคล เพื่อให้เกิดความดีสูงสุด หลักอริยมรรค มี ๘ ประการ ดังนี้

๑. สัมมาทิฐิ (ความเห็นชอบ) หมายถึง ทัศนคติ ความเข้าใจ ความรู้ ที่เกิดจากปัญญาต่อสิ่งทั้งหลายตามความเป็นจริง มีความรู้แจ้งในอริยสัจ ๔ คือ

(๑) รู้จักทุกข์

(๒) รู้จักเหตุแห่งทุกข์

(๓) รู้จักเรื่องการดับสิ้นไปแห่งทุกข์

(๔) รู้จักทางที่ปฏิบัติแห่งการดับสิ้นไปแห่งทุกข์

ในพระไตรปิฎกอธิบายถึงสัมมาทิฏฐิ ดังนี้ "ภิกษุทั้งหลาย สัมมาทิฏฐิคืออะไร ความรู้ในทุกข์ ความรู้ในทุกขสมุทัย ความรู้ในทุกขนิโรธ ความรู้ในทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา นี้เรียกว่า สัมมาทิฏฐิ" (ที.ม. ๑๐/๒๙๙/๓๔๘)

๒. สัมมาสังกัปปะ (ความดำริชอบ) หมายถึง การนึกคิดที่ถูกต้องตามทำนองคลองธรรม มี ๓ ประการ คือ

(๑) ดำริออกจากกาม (เนกขัมมสังกัปป์) หมายถึง ความโลภ ความโกรธ และความรักใคร่ในวัตถุกามที่ทำให้ขัดข้องหมองใจ

(๒) ดำริในอันที่จะไม่พยาบาท (อพยาบาทสังกัปป์) หมายถึง ไม่คิดปองร้าย เคียดแค้นผู้อื่น แต่กลับมีความคิดที่เมตตา หมายถึง ความปรารถนาดี ต้องการให้เขามีความสุข

(๓) ดำริในการที่จะไม่เบียดเบียน (อวิหิงสาสังกัปป์) หมายถึง ไม่คิดทำร้ายผู้อื่น แต่กลับคิดช่วยเหลือเขาให้พ้นจากความทุกข์ (พระธรรมปิฎก(ป.อ.ปยุตฺโต), ๒๕๔๒ : ๗๕๑)

ในพระ ไตรปิฎกอธิบายถึงสัมมาสัมกัปปะ ดังนี้ "ภิกษุทั้งหลาย สัมมาสังกัปปะเป็นไฉน เนกขัมมสังกัปป์ อพยาบาทสังกัปป์ อวิหิงสาสังกัปป์ นี้เรียกว่า สัมมาสังกัปปะ" (องฺ.ปญฺจก. ๒๒/๒๕/๒๒)

๓. สัมมาวาจา (มีวาจาชอบ) หมายถึง การพูด การเจรจา ด้วยถ้อยคำที่ถูกต้อง อ่อนหวาน มีความไพเราะ มี ๔ ประการ คือ

(๑) เว้นจากการพูดเท็จ คือ ไม่พูดโกหก ไม่หลอกลวงหรือกล่าวให้คลาดเคลื่อนไปจากความเป็นจริง แต่ควรพูดสิ่งที่เป็นจริงไม่ว่าจะอยู่ในสถานการณ์ใด ๆ

(๒) เว้นจากการพูดส่อเสียด คือ ไม่พูดยุยง หรือเสียดแทงผู้อื่นให้เจ็บช้ำน้ำใจ แต่ควรพูดถ้อยคำที่สมานสามัคคี

(๓) เว้นจากการพูดคำหยาบ คือ ไม่พูดจาด้วยถ้อยคำที่รุนแรงลามก เช่น คำด่า คำประชดหรือกระแทกแดกดัน แต่ควรพูดด้วยถ้อยคำที่ไพเราะอ่อนหวาน น่าเชื่อถือ น่าฟัง มีเหตุผล

(๔) เว้นจากการพูดเพ้อเจ้อ คือ ไม่พูดไร้สาระ พูดเล่น พูดในสิ่งที่เป็นไปไม่ได้ แต่ควรพูดด้วยถ้อยคำที่สมเหตุสมผล มีประโยชน์ทางจิตใจ และทางการประพฤติปฏิบัติ

ในพระไตรปิฎกอธิบายถึงสัมมาวาจา ดังนี้ "ภิกษุทั้งหลาย การเว้นจากการพูดเท็จ เว้นจากการพูดส่อเสียด เว้นจากการพูดเพ้อเจ้อ นี้เรียกว่าสัมมาวาจา" (ที.ม.๑๐/๒๙๙/๓๔๘)

๔. สัมมากัมมันตะ (การทำการงานชอบ) หมายถึง การกระทำที่ถูกต้องมี ๓ ประการ คือ

(๑) เว้นจากปาณาติบาต คือ การเว้นจากการฆ่าสัตว์ตัดชีวิตหรือเบียดเบียนโดยเจตนาต่อสิ่งมีชีวิตทุกชนิด
(๒) เว้นจากอทินนาทาน คือ การเว้นจากการถือเอาทรัพย์ของผู้อื่นมาเป็นของตน โดยอาการขโมย หรือการใช้อำนาจของตนโดยมิชอบ
(๓) เว้นจากกาเมสุมิจฉาจาร คือ การเว้นจากการประพฤติในกามกับบุคคลที่มีเจ้าของหวงแหน เช่น บุตรหญิงชาย ภรรยาและสามีผู้อื่น

ในพระไตรปิฎกอธิบายถึงสัมมากัมมันตะ ดังนี้ " ภิกษุทั้งหลาย สัมมากัมมันตะเป็นไฉน ภิกษุทั้งหลาย การเว้นจากปาณาติบาต เว้นจากอทินนาทาน เว้นจากกาเมสุมิจฉาจารนี้เรียกว่า สัมมากัมมันตะ" (ที.ม. ๑๐/๒๙๙๓๔๘)

๕. สัมมาอาชีวะ (การเลี้ยงชีพชอบ) หมายถึง การเลี้ยงชีพในทางที่ถูกต้องโดยชอบธรรม อาชีพที่สุจริต งดเว้นจากอาชีพที่ผิดกฎหมายและศีลธรรม (มิจฉาอาชีวะ) ๕ อย่าง ดังนี้

(๑) ค้าขายเครื่องประหารทำลายกัน เช่น ปืน ระเบิด อาวุธสงคราม เป็นต้น
(๒) ค้าขายมนุษย์
(๓) ค้าขายสัตว์สำหรับฆ่าเพื่อเป็นอาหาร
(๔) ค้าขายน้ำเมา หรือสิ่งเสพย์ติดทุกชนิด
(๕) ค้าขายยาพิษ

ในพระไตรปิฎกอธิบายสัมมาอาชีวะ ดังนี้ "ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็สัมมาอาชีวะเป็นไฉน อริยสาวกในธรรมวินัยนี้ ละการเลี้ยงชีพที่ผิดเสีย สำเร็จอยู่ ด้วยการเลี้ยงชีพที่ชอบ นี้เรียกว่า สัมมาอาชีวะ" (ที.ม. ๑๐/๒๙๙/๓๔๘)

"สาวกพึง หลีกเลี่ยงการค้าประเภทต่อไปนี้ คือ ค้าขายเครื่องประหาร ค้าขายมนุษย์ ค้าขายสัตว์สำหรับฆ่าเพื่อเป็นอาหาร ค้าขายน้ำเมา และค้าขายยาพิษ" (องฺ.ทสก.๒๔/๙๑-๙๔/๑๘๘-๒๐๖)

๖. สัมมาวายามะ (ความพยายามชอบ) หมายถึง ความเพียรพยายามที่ถูกต้องในสิ่งที่ดี มี ๔ อย่าง คือ

(๑) เพียรระวังไม่ให้เกิดบาปและอกุศลขึ้นในสันดานหรือนิสัยของตน
(๒) เพียรละบาปที่เกิดขึ้นในสันดานของตนให้หมดสิ้นไป
(๓) เพียรสร้างบุญกุศลให้เกิดขึ้นแก่ตนเอง
(๔) เพียรรักษาบุญกุศลที่เกิดขึ้นแล้วให้มีอยู่มั่นคง อย่าให้สูญสิ้นไป (ที.ม.๑๐/๒๙๙/๓๔๘)

ในพระไตรปิฎกอธิบายถึงสัมมาวายามะ ดังนี้

ภิกษุทั้งหลาย สัมมาอาชีวะเป็นไฉน นี้เรียกว่า สัมมาวายามะ คือ ภิกษุในธรรมวินัยนี้
สร้างฉันทะ พยายาม ระดมความเพียร คอยเร้าจิตไว้ มุ่งมั่น เพื่อ(ป้องกัน) อกุศลธรรมอันเป็นบาปที่ยังไม่เกิด มิให้เกิดขึ้น
สร้างฉันทะ พยายาม ระดมความเพียร คอยเร้าจิตไว้ มุ่งมั่น เพื่อละอกุศลธรรมอันเป็นบาปที่เกิดขึ้นแล้ว
สร้างฉันทะ พยายาม ระดมความเพียร คอยเร้าจิตไว้ มุ่งมั่น เพื่อ(สร้าง) กุศลธรรมที่ยังไม่เกิด ให้เกิดขึ้น
สร้างฉันทะ พยายาม ระดมความเพียร คอยเร้าจิตไว้ มุ่งมั่น เพื่อความดำรงอยู่ ไม่เลือนหาย เพื่อภิญโญภาพ เพื่อความไพบูลย์ เจริญเต็มเปี่ยมแห่งกุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้ว (ที.ม.๑๐/๒๙๙/๓๔๘)

๗. สัมมาสติ (ความระลึกชอบ) หมายถึง ความระลึกหรือการตั้งสติในทางที่ถูกต้อง คือมีสติรอบคอบระลึกได้ ก่อนที่จะทำ ก่อนพูด ก่อนคิด และระลึกถึงความดีงาม สิ่งที่เป็นบุญกุศล สิ่งที่ทำให้จิตใจผ่องใส และปฏิบัติให้เกิดศีล สมาธิ ปัญญา ในพระไตรปิฎกอธิบายถึงสัมมาสติ ดังนี้ สัมมาสติ เป็นไฉน สติ คือ การคอยระลึกถึงอยู่เนือง ๆ การหวนระลึก (ก็ดี) สติ คือ ภาวะที่ระลึกได้ ภาวะที่ทรงจำไว้ ภาวะที่ไม่เลื่อนหาย ภาวะที่ไม่ลือ (ก็ดี) สติ คือ สติที่เป็นอินทรีย์ สติที่เป็นพละ สัมมาสติ สติสัมโพชฌงค์ ที่เป็นองค์มรรค นับเนื่องในองค์มรรค นี้เรียกว่า สัมมาสติ (อภิ.วิ. ๓๕/๑๘๒/๑๔๐)

๘. สัมมาสมาธิ (จิตตั้งมั่นชอบ) หมายถึง ความตั้งใจ ความตั้งมั่นในอารมณ์ให้เป็นหนึ่ง ไม่หวั่นไหว ไม่ฟุ้งซ่าน ทำจิตใจให้สะอาดบริสุทธิ์ให้เป็นไปเพื่อความดับทุกข์ ในพระไตรปิฎกอธิบาย ดังนี้ "สัมมาสมาธิ เป็นไฉน ความตั้งอยู่แห่งจิต ความตั้งแน่วแห่งจิต ความมั่นลงไปแห่งจิต ความไม่ส่ายไป ความไม่ฟุ้งซ่านแห่งจิต ภาวะที่ไม่ซัดส่าย ความสงบ (สมถะ) สมาธิอินทรีย์ สมาธิพละ สัมมาสมาธิ สมาธิสัมโพชฌงค์ ที่เป็นองค์แห่งมรรค นับเนื่องในมรรค อันใด นี้เรียกว่า สัมมาสมาธิ" (อภิ.วิ.๒๕/๑๘๓/๑๔๐)

หลักอริยมรรค ๘ นี้ เป็นหลักการปฏิบัติที่วางให้เป็นแนวทางนำไปสู่ความสุข อันเป็นความสุขสูงสุดในทางพระพุทธศาสนาที่ถือว่าเป็นความสุขที่หลุดพ้นจาก สังสารวัฏ คือ ไม่มีการเวียนว่าย ตายเกิดอีกต่อไป และจัดเป็นความสุขระดับโลกุตตระที่มีความละเอียดอ่อน มีความประณีต หมายถึง "นิพพาน" ลักษณะสำคัญของนิพพานที่สืบเนื่องมาจากความหมายว่า "ดับ" ซึ่งนับว่ามีจุดเด่นน่าสนใจ มีอยู่ ๓ อย่าง คือ

๑. ดับอวิชชา หมายถึง การเกิดญาณทัศนะอันสูงสุด หยั่งรู้สัจธรรม

๒. ดับกิเลส หมายถึง กำจัดความชั่วร้าย และของเสียต่าง ๆ ภายในจิตใจ หมดเหตุที่จะเกิดปัญหาความเดือดร้อนวุ่นวายต่างๆ แก่ชีวิตและสังขาร

๓. ดับทุกข์ หมายถึง ความหมดทุกข์ บรรลุสุขอันสูงสุด ความดับระดับที่สามนี้ คือ ความสุข หรือความดับทุกข์สิ้นทุกข์

ความสุขมี ความสำคัญมากในทางพระพุทธศาสนา โดยเฉพาะในการปฏิบัติธรรมถือว่า พุทธจริยธรรมไม่แยกต่างหากจากความสุข ในการดำเนินชีวิตประจำวัน การทำความดีต่าง ๆ ทั่วไป ก็เรียกว่า "บุญ" มีพุทธพจน์ตรัสว่า "บุญเป็นชื่อของความสุข" (ขุ.อิติ.๒๕/๒๐๐/๒๔๐:องฺ สตฺตก ๒๓/๕๙/๙๐) ส่วนในการบำเพ็ญเพียรทางจิตหรือเจริญภาวนา ความสุขก็เป็นปัจจัยสำคัญที่ช่วยให้เกิดสมาธิ เมื่อจิตเป็นสมาธิบรรลุฌานแล้ว ความสุขก็เป็นองค์ประกอบของฌานและสูงขึ้นไปที่สุดของฌานจนไปสู่ความสุขที่ ประณีตนั้น คือ"นิพพาน" และนิพพานก็เป็นความสุข (พระธรรมปิฎก, ๒๕๓๙: ๕๒๙) 

ศาสนาอิสลาม

ศาสนาอิสลามเริ่มต้นการประกาศโดยศาสดามุฮัมมัด เมื่อคริสต์ศักราช ๖๑๐ ในคาบสมุทรอารเบีย ศาสนาอิสลามประกาศคำสอนซึ่งรวมศูนย์ความสำคัญอยู่ที่ความเชื่อในพระเป็นเจ้า พระองค์เดียว คือ อัลลอฮฺ คัมภีร์หลักของศาสนาอิสลามหรือพระดำรัสของพระเป็นเจ้า คือ อัล-กุรอาน และอัล-หะดีษ ซึ่งรวบรวมคำสอน และแบบอย่างความประพฤติของศาสดามุฮัมมัด อิสลาม หมายถึง การยอมตาม การเชื่อฟัง นอบน้อม หรือการมอบตนต่ออัลลอฮฺ และหมายถึง การมีหรือการสร้างสันติ ผู้นับถือศาสนาอิสลาม เรียกว่า มุสลิม หมายถึง ผู้ยอมตาม ผู้เชื่อฟัง ผู้นอบน้อมต่ออัลลอฮฺ และหมายถึงผู้มีหรือผู้สร้างสันติ คุณค่าของชีวิต

จุดมุ่งหมายของการดำเนินชีวิตในคำสอนของศาสนาอิสลาม คือ การดำเนินชีวิตด้วยการทำความดีที่มีหลักศรัทธาต่ออัลลอฮฺ และการทำความดีนั้นก็จะทำให้มนุษย์ดำเนินไปสู่จุดหมายสูงสุด คือ การมีความสุขหรือความพ้นทุกข์ หรือพ้นจากความหวาดกลัวทั้งในโลกนี้และโลกหน้า ความสุขในโลกนี้ไม่จีรังและไม่สมบูรณ์ เพราะฉะนั้น ความสุขในโลกหน้าจึงเป็นเป้าหมายสูงสุดของมนุษย์ การบรรลุเป้าหมายสูงสุดในโลกหน้าคือการได้ดำรงชีวิตในสวรรค์ที่ใกล้ชิดกับ พระเป็นเจ้า(อัลลอฮฺ) วิธีการที่จะไปสู่สวรรค์นั้น มนุษย์ต้องแสดงตนเป็นบ่าว มอบตน หรือยอมจำนนต่ออัลลอฮฺ ซึ่งแสดงให้เห็นว่า อิสลาม เป็นทั้งเป้าหมาย (ความสุขหรือสันติ) และเป็นทั้งวิธีการดำเนินชีวิตไปสู่เป้าหมายนั้น นั่นคือการดำเนินชีวิตตามบัญญัติของพระเป็นเจ้าในฐานะที่เป็นวิธีการ อิสลามมีคำสอนที่เป็นระเบียบแบบแผน ทำให้มนุษย์มีความยึดมั่นอยู่ในศีลธรรม ความดีงาม เมตตาต่อเพื่อนมนุษย์และเพียบพร้อมด้วยขันติธรรม อยู่รวมกันเป็นภราดรภาพ คุณธรรมเหล่านี้มีรากฐานมาจากการรู้จักพระผู้ทรงสร้างจักรวาล (อัลลอฮฺ) และความจริงทั้งหลายที่พระองค์ประทานเป็นความรู้แก่มนุษย์ผ่านศาสดาหรือศาสน ฑูต (เราะซูล)

อิสลามนั้น ไม่แยกวัตถุกับจิตใจออกจากกัน มนุษย์ไม่ได้อยู่เพื่อการปฏิเสธชีวิต แต่มีชีวิตอยู่เพื่อทำชีวิตให้สมบูรณ์ตามธรรมชาติที่อัลลอฮฺทรงสร้าง หลักการดำเนินชีวิตของศาสนา อิสลามครอบคลุมทั้งภาคทฤษฎีและภาคปฏิบัติ ได้แก่ หลักศรัทธา และหลักการปฏิบัติที่ครอบคลุมชีวิตและโลกในทุกมิติสอดคล้องกับธรรมชาติของ มนุษย์ และจักรวาลที่มนุษย์ทั้งชายหญิงต้องยึดมั่น โดยเท่าเทียมกัน

หลักศรัทธา ๖ ประการ

หลักศรัทธาเป็นพื้นฐานของการดำรงชีวิต ที่ต้องปลูกฝังให้มีอยู่ในจิตใจของมุสลิมทุกคน เมื่อมีศรัทธาที่มั่นคงแล้ว ก็สามารถควบคุมพฤติกรรมให้แสดงออกในทางที่ถูกต้อง ตามคำสอนของอัลลอฮฺ หลักศรัทธาประกอบด้วยความเชื่อต่อไปนี้

๑) ศรัทธาในเอกภาพของอัลลอฮฺ คือ มุสลิมทุกคนต้องเชื่อว่าอัลลอฮฺมีจริง พระองค์ทรงสร้างโลกและสรรพสิ่ง ทรงรู้ ทรงเห็น ทรงได้ยินทุกสิ่งทั้งในที่ลับและที่แจ้ง ทรงมีความเมตตากรุณาและมีความยุติธรรม ฯลฯ สัจธรรมสูงสุดนี้มีเพียงหนึ่งเท่านั้น สิ่งอื่นใดไม่อยู่ในฐานะเป็น พระเป็นเจ้า การยึดถือสิ่งอื่นเป็นพระเจ้าถือว่าเป็นความหลงผิดที่ร้ายแรงที่สุด ในอัล-กุรอาน กล่าวว่า "จงกล่าวเถิด พระองค์คือ อัลลอฮฺผู้ทรงเอกะ อัลลอฮฺเป็นที่พึ่งของสิ่งทั้งมวล พระองค์ไม่ประสูติ และทรงไม่ถูกประสูติ และไม่มีผู้ใดเสมอเหมือนพระองค์" (อัล-กุรอาน. ๑๑๒:๑-๔)

๒) ศรัทธาในบรรดามลาอิกะฮ์ ภาษา อังกฤษเรียกว่า "angel" ในภาษาไทยมีผู้ใช้คำว่า "เทวฑูต" มลาอิกะฮ์เป็นสิ่งสร้างที่ไม่มีเพศ ไม่กิน ไม่ดื่ม แต่สามารถเนรมิตเป็นรูปร่างต่าง ๆ มีหน้าที่ทำตามพระบัญชาของพระเป็นเจ้าเท่านั้น เช่น ทำการปลิดวิญญาณมนุษย์ เป็นสื่อนำโองการจากพระเป็นเจ้ามาสู่ศาสดา ช่วยเหลือคนดี ดูแลนรกสวรรค์

๓) ศรัทธาในบรรดาคัมภีร์ คือ เชื่อว่า พระเป็นเจ้าได้ประทานคัมภีร์แก่บุคคลที่ทรงแต่งตั้งเป็นศาสนฑูตประกาศศาสนา ของพระองค์ต่อมนุษยชาติทั้งมวล ในที่และเวลาต่าง ๆ ในประวัติ-ศาสตร์จนถึงศาสนาสุดท้ายก่อนวันสิ้นโลก คือ ศาสดามุฮัมมัด ซึ่งได้รับคัมภีร์อัล-กุรอาน โดยนัยนี้ คัมภีร์อัล-กุรอานเป็นพระคัมภีร์ที่สมบูรณ์ที่สุด เป็นฉบับสุดท้ายและเป็นที่รวมแก่นสัจธรรมทั้งหมดที่เคยมีมา "แท้จริงเรา-เรา-เราได้ประทานข้อตักเตือน (อัล-กุรอาน) นี้ลงมาและแท้จริงเราเป็นผู้รักษามันแน่นอน"(อัล-กุรอาน. ๑๕:๙)

๔) ศรัทธาในบรรดาศาสนทูตของอัลลอฮฺ คือ เชื่อว่าพระเป็นเจ้าได้ทรงให้มีเราะซูลหรือ ศาสนทูตมาประกาศศาสนาของพระองค์แก่ทุกประชาชาติตลอดทั้งประวัติศาสตร์สิ้น สุดที่ศาสดามุฮัมมัด ดังตัวอย่างโองการที่ว่า "ขอยืนยัน! แท้จริงเราได้ส่งศาสนทูตมาก่อนหน้าเจ้าในหลาย ๆ คณะของบรรพชนเมื่ออดีต" (อัล-กุรอาน. ๑๕:๑๐) และ "มุฮัมมัดไม่ได้เป็นบิดาของผู้ใดในหมู่บุรุษของสูเจ้าแต่ว่าเขาเป็นรสูลของ อัลลอฮฺ และเป็นตราของนบีทั้งหลาย และอัลลอฮฺเป็นผู้ทรงรอบรู้ทุกสิ่ง" (อัล-กุรอาน ๓๓:๔๐)

๕) ศรัทธาในวันสิ้นโลก จะมีสมัยที่อัลลอฮฺทรงกำหนดให้จักรวาลพินาศ แล้วเกิดโลกใหม่ขึ้นมา ซึ่งอัลลอฮฺจะทรงให้ทุกคนฟื้นคืนชีพมารับการตัดสินการกระทำที่มนุษย์ประกอบ ไว้ในโลกนี้ โดยพระองค์อย่างยุติธรรม ผู้กระทำความดีก็จะได้รับรางวัลตอบสนองอยู่ในสวรรค์ชั่วนิรันดร ผู้กระทำความชั่วจะถูกลงโทษทรมานในนรก

๖) ศรัทธาในการกำหนดภาวะทั่งปวงโดยอัลลอฮฺ คือ ทุกสิ่งทุกอย่างเกิดขึ้นโดยการกำหนดของพระองค์ และดำเนินไปตามกฎหรือสภาวะที่พระองค์ทรงวางไว้ตามพระประสงค์ของพระองค์ ดังเช่น "พระองค์คือผู้สร้างสูเจ้าจากดินแล้วทรงกำหนดวาระ (แห่งชีวิตของสูเจ้า) และมีวาระที่ระบุไว้ (รู้เฉพาะ) พระองค์แล้วสูเจ้ายังสงสัย" (อัล-กุรอาน. ๖:๒)

หลักปฏิบัติ ๕ ประการ

คุณค่าของชีวิตตามความเชื่อของมุสลิม คือ การที่ได้ปฏิบัติตามบัญญัติของพระเป็นเจ้า ซึ่งครอบคลุมชีวิตในทุกด้าน และเป็นมาตรฐานเดียวกันสำหรับชายและหญิง ข้อปฏิบัติทั้งหมดมีข้อปฏิบัติอันเป็นพื้นฐานของการปฏิบัติ มีอยู่ ๕ ประการหรือเรียกว่า หลักอิสลาม (อัรกานุลอิสลาม) ซึ่งได้แก่

๑. การกล่าวปฏิญาณตน หมายถึง การประกาศยืนยันการนับถืออิสลาม โดยกล่าวถึง ความเชื่อในหลักสำคัญสูงสุดว่า "ข้าพเจ้าขอปฏิญาณว่า แน่แท้ ไม่มีพระเจ้าอื่นใด นอกจากอัลลอฮฺ และข้าพเจ้าขอปฏิญาณว่า แน่แท้ มุฮัมมัดเป็นศาสนทูตของอัลลอฮฺ"

๒. การนมาซ ๕ เวลา คือ การทำนมัสการต่อพระเป็นเจ้า เช้า บ่าย เย็น ค่ำ และกลางคืน ในนมาซมีท่าทางการสำรวมจิตใจระลึกถึงและขอพรต่อพระผู้เป็นเจ้าด้วยอิริยาบถ และคำกล่าวที่มีแบบแผน นับว่าเป็นการฝึกจิต ขัดเกลาจิตใจ เพิ่มพูนความเข้าใจในศีลธรรมและคุณธรรมอย่างแน่วแน่และสม่ำเสมอ นอกจากนั้นยังเสริมสร้างความเข้มแข็งทางด้านร่างกายได้เป็นอย่างดี ผู้ที่จะทำกิจนี้ จะต้องทำความสะอาดในเครื่องแต่งกายและร่างกาย และทำความสะอาดทางใจ คือการสำรวม "สูเจ้าจงดำรงนมาซ แน่แท้ การนมาซช่วยยับยั้งผู้ปฏิบัติจากความชั่วและความเลวทรามต่าง ๆ" (อัล-กุรอาน. ๒๙:๔๕)

๓. การจ่ายซะกาต คือ การแบ่งปันทรัพย์ในครอบครองเมื่อครบพิกัดให้แก่ผู้มีสิทธิ์ เป็นการสร้างสวัสดิการและลดช่องว่างในสังคม เป็นการจัดระเบียบการสร้างสังคมสงเคราะห์ เพื่อช่วยให้ผู้อื่นมีการกินดีอยู่ดี ทรัพย์ที่ต้องจ่ายเป็นซะกาต ได้แก่ เงิน ทอง ปศุสัตว์สิ่งเพาะปลูก ฯลฯ ซะกาตกำหนดจ่ายใน ๘ ทาง คือ สำหรับคนอนาถา คนขัดสน เจ้าหน้าที่ผู้จัดเก็บและจ่ายซะกาต ผู้ที่เลื่อมใสจะนับถือหรือเพิ่งนับถืออิสลาม การไถ่ทาสหรือเชลย ผู้เป็นหนี้สินล้นตัว คนเดินทางที่ขาดค่าใช้จ่ายในการเดินทางในต่างถิ่น และในหนทางของอัลลอฮฺ อัล-กุรอานย้ำว่า "การให้ทานเป็นการขัดเกลาจิตใจให้บริสุทธิ์" (อัล-กุรอาน. ๙:๑๐๓)

๔. การถือศีลอด คือ การละเว้นจากการกิน การดื่ม การสัมพันธ์ทางเพศและสำรวมตนอยู่ในคุณธรรม นับตั้งแต่แสงอรุณขึ้น จนกระทั่งดวงอาทิตย์ตกตลอดเดือนเราะมะฎอน อันเป็นเดือนที่ ๙ ของศักราชทางจันทรคติอิสลามเป็นเวลา ๑ เดือน การถือศีลอดก็มิใช่งดบริโภคเท่านั้น แต่ยังมีการสำรวมตนในศีลธรรมและกระทำความดีต่าง ๆ เป็นพิเศษด้วยใจที่จดจ่อในอัลลอฮฺ อัล-กุรอาน ได้กล่าวถึงเจตนารมณ์ของการถือศีลอดไว้ว่า "บรรดาผู้ศรัทธาเอ๋ย การถือศีลอดได้ถูกกำหนดแก่สูเจ้า ดังที่เคยบัญญัติแก่บรรดาผู้ล่วงไปก่อนสูเจ้า เพื่อสูเจ้าจะได้สำรวมตนจากความชั่ว" (อัล-กุรอาน. ๒:๑๘๓) การถือศีลอดนี้จะต้องปฏิบัติกันทุกคน ไม่มีข้อยกเว้นสำหรับคนรวย คนจน ผู้หญิง ผู้ชาย พระศาสดา หรือกษัตริย์ แต่ว่ามีข้อผ่อนผันสำหรับผู้ที่เดินทางไกล ผู้ป่วย หญิงที่มีประจำเดือน ผู้ชราภาพ ฯลฯ โดยการถือศีลอดชดใช้หรือจ่ายทรัพย์ตามเงื่อนไขของบัญญัติศาสนา

๕. การประกอบพิธีฮัจญ์ เป็น การไปเยี่ยมเยียน เพื่อประกอบศาสนพิธีตามสถานที่สำคัญต่าง ๆ ณ เมืองมักกะฮ์ ประเทศซาอุดิอาระเบีย เป็นหน้าที่สำหรับผู้ที่มีความพร้อมด้านจิตใจ ร่างกาย และกำลังทรัพย์ การประกอบพิธีนี้ มีคุณประโยชน์นอกเหนือจากการยกระดับจิตใจและเสริมสร้างคุณธรรมหลายประการ ฮัจญ์ยังเสริมสร้างความสำนึกผู้บำเพ็ญอัจญ์ในความเป็นพี่น้องกัน ความเท่าเทียมกันของมวลมนุษย์ทุกคน ทุกฐานะ ทุกเพศ และทุกวัยต้องอยู่ในสถานที่เดียวกัน มีแบบแผนการแต่งกายเหมือนกัน และปฏิบัติอย่างเดียวกันในกรอบความเชื่อและศีลธรรม

หลักพื้นฐาน ที่สำคัญของศาสนาอิสลามที่เป็นทั้งภาคทฤษฎีและการปฏิบัติแสดงให้เห็นว่า อิสลามเน้นความสำคัญของจิตใจเป็นพื้นฐานที่ก่อให้เกิดพฤติกรรมภายนอก อิสลามสร้างคุณธรรมภายในโดยปลูกฝังศรัทธาความเชื่อมั่นในจิตใจก่อน เพื่อมนุษย์จะได้ปฏิบัติตนตามรูปแบบของบัญญัติประการต่าง ๆ อันจะทำให้ชีวิตมีคุณค่าเกิดสันติสุขในตัวบุคคลและสังคม

ความสุข

ในคำสอนของศาสนาอิสลาม ความสุขเป็นธรรมชาติอย่างหนึ่งของมนุษย์ที่พระเป็นเจ้า(อัลลอฮฺ) ทรงกำหนดให้มี ความสุขเป็นสิ่งที่มนุษย์แสวงหาโดยการกระทำของมนุษย์ เป็นผลตอบ-แทนการกระทำความดีหรืออาจเป็นสิ่งที่พระเป็นเจ้าประทานให้ตามความ ประสงค์ของพระองค์ หากมนุษย์กระทำความดี เชื่อมั่นในอัลลอฮฺ พระองค์ก็จะทรงโปรดปรานได้รับผลเป็น ความสุข แต่ถ้ามนุษย์ทำความชั่ว อัลลอฮฺก็จะทรงลงโทษ ผลคือ ความทุกข์นั่นเอง ดังนั้น ความสุขและความทุกข์เป็นสภาวะที่มีอยู่กับมนุษย์ เมื่อมนุษย์มีความสุข มนุษย์ก็ไม่ควรดีใจหรือหลงระเริง แต่ควรระวังความทุกข์ที่อาจจะเกิดตามมา ความสุขและความทุกข์ในศาสนาอิสลาม อาจแบ่งได้เป็น ๒ ความหมาย ดังนี้

๑. เป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ

๑.๑) ความสุขและความทุกข์เป็นภาวะทางธรรมชาติที่มีอยู่ในตัวมนุษย์ทุกคน เป็นประสบการณ์ที่มนุษย์มี เช่น ความเจ็บปวดทางกาย ในอัล-กุรอาน กล่าวว่า "เราสร้างมนุษย์ด้วยความยากลำบาก" (๙๐:๔) หรือที่ว่า

และเราได้สั่งมนุษย์ให้ทำการดี ต่อพ่อแม่ของเขา (๒๙:๘) แม่ของเขาได้อุ้มครรภ์เขาด้วยความเหนื่อยยาก และได้คลอดเขาด้วยความเจ็บปวด และการอุ้มครรภ์เขา และการหย่านมของเขาสามสิบเดือน (๒:๒๓๓) จนกระทั่งเมื่อเขาบรรลุการเป็นผู้ใหญ่และถึงสี่สิบปี เขากล่าวว่าข้าแต่พระผู้อภิบาลของฉัน! ขอได้ทรงโปรดประทานแก่ฉัน (คือทรงดลใจให้ฉันซึ่งพลังจิตและพลังอื่น ๆ ๒๗:๑๙).(อัล-กุรอาน. ๔๖:๑๕) และเมื่อเราได้ให้มนุษย์ลิ้มความเมตตา พวกเขาก็ระรื่นโดยสิ่งนั้น (๑๐:๒๑ )และถ้าทุกข์ร้ายอันใดประสบแก่พวกเขา เนื่องด้วยน้ำมือของพวกเขาได้ประกอบไว้ก่อน เมื่อนั้นจงดูเถิด พวกเขาท้อถอย (อัล-กุรอาน. ๓๐:๓๖)

๑.๒) ความสุขและความทุกข์เป็นผลมาจากพฤติกรรมของมนุษย์ สิ่งทั้งหลายเหล่านี้เป็นผลมาจากเจตนาและการกระทำของมนุษย์

และทุกข์ภัยอันใดที่ ประสบแก่สูเจ้า ดังนั้น เนื่องมาจากที่สูเจ้าได้ขวนขวายไว้ด้วยน้ำมือของสูเจ้าเอง (๔:๗๙) และพระองค์ทรงได้ทรงอภัย (ความผิด) มากต่อมาก (อัล-กุรอาน. ๔๒:๓๐) และเราไม่ได้ส่งบรรดารสูล เว้นแต่เป็นผู้แจ้งข่าวดี และผู้ตักเตือน (๒:๒๑๓, ๔:๑๖๕, ๑๘:๕๖) เพราะฉะนั้น ผู้ใดศรัทธาและฟื้นฟูการดี ดังนั้น จะไม่มีความหวาดกลัวแก่เขาทั้งหลายและเขาทั้งหลายจะไม่ระทม (อัล-กุรอาน. ๖:๔๘) อันใดแห่งความดีประสบแก่เจ้า (มนุษย์เอ๋ย!) ดังนั้น (มันมา) จากอัลลอฮฺ และอันใดแห่งความชั่วประสบแก่เจ้า ดังนั้น (มนุษย์เอ๋ย!มันมา) จากตัวเจ้าเอง และเราได้ส่งเจ้าเป็นรสูลแก่มนุษยชาติและเพียงพอแล้วที่อัลลอฮ์ทรงเป็นพยาน (อัล-กุรอาน. ๔:๗๙)

๑.๓) ความทุกข์และความสุขทั้งสองอย่างนี้ดำเนินอยู่ในโลกนี้และโลกหน้า ความทุกข์และความสุขเหล่านี้เป็นสาระของมนุษย์ที่ดำรงชีวิตอยู่ที่เป็นความ จริงในโลกนี้ และเป็นความรู้สึกของจิตใจที่ครอบคลุมไปถึงชีวิตหลังความตาย

จงรู้ไว้เถิดว่า ชีวิตแห่งโลกนี้เป็นเพียงการละเล่น และการบันเทิงและเครื่องประดับและความโอ้อวดระหว่างสูเจ้า และในการแข่งขันกันสะสมทรัพย์สินและลูก ๆ ดังอุปมาของน้ำฝนซึ่งการงอกเงย (แห่งพืชผล) ของมันยังความพึงพอใจแก่ชาวนา แล้วมันแห้งเหี่ยว เจ้าก็เห็นมันเป็นสีเหลือง แล้วมันก็เป็นเศษเป็นชิ้น ส่วนปรโลกนั้น มีการลงโทษอันสาหัส พร้อมทั้งการให้อภัยโทษจากอัลลอฮฺและความปราโมทย์ (ของพระองค์) และชีวิตของโลกนี้มิใช่อื่นใด นอกจากเป็นปัจจัยแห่งมายาเท่านั้น (อัล-กุรอาน. ๕๗ : ๒๐)

๒. เป็นปรากฎการณ์ทางจริยธรรม

๒.๑) ความทุกข์และความสุขเป็นเครื่องพิสูจน์และเป็นปัจจัยการพัฒนาคุณธรรมและยัง เป็นกฏเกณฑ์ของอัลลอฮฺ ซึ่งมนุษย์จะต้องประสบ การปฏิบัติตามกฎศีลธรรมของอัลลอฮฺ ก็เพื่อที่จะบรรลุจุดมุ่งหมายสูงสุดของชีวิต

ทุก ๆ ชีวิตมีความตาย (๓:๑๘๔) และเราได้ลองใจสูเจ้าด้วยการทดลองแห่งความชั่วและความดี และยังเราที่สูเจ้าจะถูกนำกลับ (๒๙:๓๗ (อัล-กุรอาน. ๒๑:๓๕) เพื่อสูเจ้าจะได้ไม่ต้อง ระทมต่อที่ได้สูญไปจากสูเจ้า (๓:๑๕๒) และไม่ระเริงต่อที่พพระองค์ได้ทรงประทานแก่สูเจ้าและอัลลอฮ์ไม่ทรงรักทุก ๆ ผู้โอหัง ผู้คุยโว (๓๑:๑๘) (อัล-กุรอาน. ๕๗:๒๓) ๒.๒) ความสุขเป็นสิ่งที่ถูกจัดสรรให้มนุษย์ทุกคน เป็นความโปรดปรานและความเมตตาของอัลลอฮฺ

"และเมื่อเราได้ให้ความสุขแก่ มนุษย์คนใด เขาก็มักจะหันหลังให้และนำตัวเขาห่างเหิน และเมื่อสิ่งเลวร้ายสัมผัสเขา เขาก็จะพร่ำวอนขออย่างยืดยาว" (อัล-กุรอาน. ๔๑:๕๑)

๒.๓) ความสุขเป็นรางวัลของอัลลอฮฺที่ประทานแก่มนุษย์ผู้ที่กระทำความดี

มิใช่เช่นนั้น ผู้ใดนอบน้อมตัวเขาต่ออัลลอฮฺ และเขาเป็นผู้กระทำการดี (๔:๑๒๕) ดังนั้น สำหรับเขา คือรางวัลของเขาอยู่ที่พระผู้อภิบาลของเขาและไม่มีความหวาดกลัวแก่เขาทั้ง หลาย และเขาทั้งหลายจะไม่ระทม (อัล-กุรอาน. ๒:๑๑๒)

มิใช่ (คุณลักษณะของ) อัลลอฮฺ ที่พระองค์จะทรงปล่อยบรรดาผู้ศรัทธา (๒๙:๒-๓) ในสภาพที่สูเจ้าเป็นอยู่ จนกระทั่งพระองค์ทรงจำแนกที่เลวออกจากที่ดี (๘:๓๗) และมิใช่ อัลลอฮฺ ที่พระองค์จะทรงแจ้งสิ่งพ้นญาณวิสัยแก่สูเจ้า ( ๖:๕๐; ๗๒:๒๖-๒๗) แต่อัลลอฮฺทรงเลือกรสูลทั้งหลายของพระองค์ผู้พระองค์ทรงประสงค์ (๖:๑๒๕) ดังนั้น จงศรัทธาในอัลลอฮฺและรสูลทั้งหลาย และถ้าสูเจ้าศรัทธาและสำรวมตนจากความชั่ว ดังนั้น สำหรับสูเจ้า คือ รางวัลอันใหญ่หลวง (อัล-กุรอาน. ๓:๑๗๘)

๒.๔) ความทุกข์เป็นผลมาจากทัศนะที่ผิดและการกระทำความชั่ว

"อันใดแห่งความดีประสบแก่เจ้า (มนุษย์เอ๋ย!) ดังนั้น (มันมา) จากอัลลอฮฺ และอันใดแห่งความชั่วประสบแก่เจ้า ดังนั้น (มนุษย์เอ๋ย!มันมา) จากตัวเจ้าเอง และเราได้ส่งเจ้าเป็นรสูลแก่มนุษยชาติ และเพียงพอแล้วที่อัลลอฮฺ ทรงเป็นพยาน" (ในหน้าที่เผยแผ่นี้) (อัล-กุรอาน. ๔:๗๙) ๒.๕) ความทุกข์เป็นการลงโทษของอัลลอฮฺสำหรับผู้กระทำความชั่ว

ถ้าบาดแผลหนึ่งประสบแก่ สูเจ้า (ในสงครามอุหุด) แน่นอน บาดแผลเยี่ยงนั้น (ในสงครามบัดรฺ) ได้ประสบพวก (ไม่เชื่อถือ) นั้น และวันทั้งหลายเหล่านี้ (คือชัยชนะหรือการปราชัย, ความสุขหรือความทุกข์) เราได้หมุนเวียนมันระหว่างมนุษย์ (๑๔:๕) และเพื่ออัลลอฮฺจะได้ทรงจำแนกให้รู้บรรดาผู้ศรัทธา และจะได้ทรงเอาเป็นพยาน (หรือผู้ตายในสงคราม) จากในหมู่สูเจ้า และอัลลอฮฺไม่ทรงรักผู้อธรรม (ที่ใส่ร้ายว่าการแพ้ที่อุหุด) เพราะหลักการของศาสนาอิสลาม และเพื่อที่อัลลอฮฺจะได้ทรงฟอกเกลาบรรดาผู้ศรัทธา และทรงบั่นทอนพวกปฏิเสธ หรือสูเจ้าคิดว่า สูเจ้าจะได้เข้าสวนสวรรค์และอัลลอฮฺยังไม่ได้ทรงจำแนกให้รู้ซึ่งบรรดาในหมู่ สูเจ้า ผู้ดิ้นรนต่อสู้ และทรงจำแนกให้รู้ซึ่งผู้อดทน (๒:๒๑๔;๙:๑๖) (อัล-กุรอาน. ๓:๑๓๙-๑๔๑) ๒.๖) ความทุกข์เป็นมาตรการที่อัลลอฮฺทรงให้มีขึ้นเพื่อขัดเกลาผู้ศรัทธา

หรือสูเจ้าคิดว่า สูเจ้าจะได้เข้าสวนสวรรค์และอัลลอฮฺยังไม่ได้ทรงจำแนกให้รู้ซึ่งบรรดาในหมู่ สูเจ้า ผู้ดิ้นรนต่อสู้ (ในทางของอัลลอฮฺ) และ(ยังไม่ได้) ทรงจำแนกให้รู้ซึ่งผู้อดทน (๒:๒๑๔; ๙:๑๖) (อัล-กุรอาน. ๓:๑๔๑)

หรือสูเจ้าคิดว่าสูเจ้า จะได้เข้าสวนสวรรค์ในเมื่อยังไม่ได้มา (ประสบ) แก่สูเจ้า เยี่ยงบรรดา (มุสลิม) เหล่านั้นที่ได้ล่วงลับไปก่อนสูเจ้า (๓:๑๔๑; ๙:๑๖) ความทุกข์ยากและความลำเค็ญ (เจ็บป่วย) ได้ประสบแก่พวกเขา (๖:๔๒) และพวกเขาถูกสะเทือนอย่างหวั่นไหว จนกระทั่งรสูลและบรรดาผู้ศรัทธาร่วมกับเขา กล่าวว่า เมื่อใดการช่วยเหลือของอัลลอฮฺ จงรู้ไว้เถิดการช่วยเหลือของอัลลอฮฺนั้นใกล้ (๑๒:๑๑๐) (อัล-กุรอาน. ๒:๒๑๔)

๒.๗) ความทุกข์เป็นเครื่องขจัดบาปให้กับมนุษย์ "ถ้ามุสลิมคนใดประสบกับความทุกข์ร้อน ความยากลำบาก ความวิตก ความเศร้าหมอง ภัยอันตราย ภัยพิบัติ แม้แต่ถูกหนามตำ อัลลอฮฺทรงปลดเปลื้องบาปเล็ก ๆ น้อย ๆ ของเขาด้วยเหตุนั้น" (อัล-หะดีษ )

มุสลิมที่ประสบภัยพิบัติจากความ เจ็บป่วยหรือจากเหตุอื่น ๆ การปลดเปลื้องจากบาปเป็นการตอบแทนแก่เขา เสมือนหนึ่งใบไม้ร่วงจากต้น (อัล-หะดีษ) ๒.๘) ความทุกข์และความสุขในโลกนี้เป็นสัญลักษณ์ของความทุกข์และความสุขในชีวิต หลังความตายและโลกหน้า "และทุกๆ ชีวิตจะมาพร้อมกับ (มลัก) ผู้ขับไส และ (มลัก) ผู้เป็นพยาน(เพราะเขาทำการดี ๒๔:๒๔) (แล้วพระองค์จะตรัสว่า) โดยแน่นอนยิ่งเจ้าได้เฉยเมยในข้อนี้ เราจึงได้เลิกม่านออกจากเจ้า ดังนั้น วันนี้สายตาของเจ้าจึงคม" (อัล-กุรอาน. ๕๐:๒๑-๒๒)

"แท้จริง ในการกลับมาของเขา (คือฟื้นขึ้น) อีกนั้น พระองค์ทรงอานุภาพแน่นอน วันซึ่งลี้ลับทั้งหลายก็จะถูกเปิดเผย (๑๐:๓๐)" (อัล-กุรอาน. ๘๖:๘-๙) จากโองการเหล่านี้ ตามคำสอนของศาสนาอิสลาม จะเห็นว่าความสุขและความทุกข์เป็นเรื่องของจิตใจภายใน ที่สัมพันธ์กับพฤติกรรมภายนอก และมนุษย์เป็นเหตุสำคัญแห่งความสุขและความทุกข์ของตนเอง ศาสนาอิสลามให้ความสำคัญแก่จิตใจเป็นพื้นฐาน โดยมีทัศนะและเจตนาเป็นที่ตั้งของการกระทำหรือการแสดงออกพฤติกรรมของมนุษย์ และผลจากการกระทำจะเป็นทุกข์หรือสุขอยู่ที่ตัวมนุษย์เป็นหลัก อันเป็นไปตามธรรมชาติและกฏศีลธรรมที่อัลลอฮฺทรงวางไว้ คำสอนเหล่านี้พิจารณาได้ว่า ได้แสดงคุณค่า (Value) ๒ ประการ คือ ๑.) คุณค่าที่เป็นเป้าหมายของชีวิต ได้แก่ ความสุขในโลกนี้และความสุขชั่วนิรันดรในโลกหน้า และ ๒.) คุณค่าที่เป็นเครื่องมือหรือวิธีการไปสู่เป้าหมาย ได้แก่ ศีลธรรมหรือบรรทัดฐานของการดำเนินชีวิต ถือว่าเป็นสิ่งดีงาม เพราะนำทางให้มนุษย์ไปสู่เป้าหมายที่เป็นคุณค่าประการแรก ส่วนคุณค่าหลังเป็นการแสดงความเคารพภักดีต่อพระผู้เป็นเจ้า เนื่องจากเป็นการเชื่อฟังต่อพระองค์ คุณค่าหลังเป็นการตอบแทนความดีที่พระเป็นเจ้าทรงให้มีแก่การกระทำ คุณค่าสองประการนี้ เป็นความหมายของอิสลามในฐานะที่บ่งบอกถึงความหมายในเรื่องเป้าหมาย (สันติ) และวิธีการ (การจำนน หรือการมอบตนต่อพระเป็นเจ้า)