เมื่อเร็วๆ นี้นายกรัฐมนตรีจุนอิชิโร โคอิซูมิ แห่งญี่ปุ่น ได้เดินทางไปคารวะสุสานทหารผ่านศึกที่ศาลเจ้า "ยาสุคุนิ" (Yasukuni Shrine) ท่ามกลางการประท้วงของจีน เกาหลีใต้ ไต้หวัน และประเทศเอเชียอื่นๆ ที่เคยได้รับผลกระทบจากสงครามโลกครั้งที่สอง ขณะที่สถานการณ์กำลังตึงเครียดอยู่นั้น สมาชิกรัฐสภาของญี่ปุ่นอีกกว่า 100 คน ก็ได้เดินทางไปสักการะสุสาน "ยาสุคุนิ" อีก นับเป็นการท้าทายความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ และความรู้สึกอันขมขื่นที่ประชาชน โดยเฉพาะอย่างยิ่งกลุ่มประเทศเอเชียตะวันออกเฉียงเหนือ เคยได้รับจากความโหดร้ายทารุณของทหารญี่ปุ่นในช่วงสงครามโลก รัฐบาลจีนได้ประท้วงโดยการเลื่อนกำหนดการเยือนจีนของรัฐมนตรีต่างประเทศญี่ปุ่นออกไปอย่างไม่มีกำหนด

ศาลเจ้า "ยาสุคุนิ" ก่อตั้งขึ้นโดยพระจักรพรรดิญี่ปุ่นสมัย "เมจิ" เมื่อปี พ.ศ.2412 (ค.ศ.1869) ที่กรุงโตเกียว เพื่อเป็นสุสานทหารผ่านศึกที่เสียชีวิตตั้งแต่ก่อนและหลังสมัย "เมจิ" เรื่อยมาเป็นเวลากว่า 100 ปี จนกระทั่งถึงยุคสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่สอง จำนวนทหารและผู้เสียชีวิตอื่นๆ ที่ถูกฝังอยู่ในสุสานแห่งนี้นับรวมได้กว่า 2,500,000 คน รวมทั้งบรรดา "อาชญากรสงคราม" ในสมัยสงครามโลกครั้งที่สองด้วย

นับตั้งแต่ยุคสมัย "เมจิ" (Meiji) สมัย "ไทโช" (Taisho) ตลอดจนถึงสมัย "โชวะ" (Showa) มีพระจักรพรรดิญี่ปุ่นเสด็จเยือนศาลเจ้าแห่งนี้รวม 77 ครั้ง พระจักรพรรดินี มกุฎราชกุมาร และพระประยูรญาติในสมัยต่างๆ เสด็จเยือนสุสานแห่งนี้อีกนับจำนวนไม่ถ้วน มีงานเทศกาลที่สุสานแห่งนี้ปีละ 2 ครั้ง คือ ระหว่างวันที่ 21-23 เมษายน ในฤดูใบไม้ผลิ และระหว่างวันที่ 17-20 ตุลาคม ในฤดูใบไม้ร่วง ในทุกปีญาติพี่น้องหรือลูกหลานของทหารผ่านศึกที่เสียชีวิต จะพากันหลั่งไหลไปสักการะดวงวิญญาณของผู้ตายอย่างเนืองแน่น

ภายในอาณาบริเวณของศาลเจ้า "ยาสุคุนิ" มีพิพิธภัณฑ์สงครามขนาดใหญ่ที่ชื่อว่า "ยูชูคาน" (Yushukan) ตั้งอยู่ พิพิธภัณฑ์แห่งนี้ก่อตั้งขึ้นในปี พ.ศ.2425 (ค.ศ. 1882) นับเป็นพิพิธภัณฑ์ที่เก่าแก่ที่สุดในญี่ปุ่น ภายในพิพิธภัณฑ์นอกจากจะมีภาพยนตร์ที่ถ่ายจากสมรภูมิจริงในสงครามโลกแล้ว ยังมีสิ่งของต่างๆ ที่หลงเหลือจากสงครามแสดงให้ดูจำนวนกว่า 100,000 รายการ รวมทั้งเครื่องบินขับไล่ในสมัยสงครามโลกครั้งที่สอง (รุ่น Mitsubishi Zero fighter) อีกด้วย

ถ้าหากญี่ปุ่นไม่ก่อสงครามโลกครั้งที่สอง โดยการยึดครองเกาหลี และรุกรานประเทศจีน รวมทั้งประเทศอื่นๆ ในเอเชีย และทำทารุณกรรมทั้งต่อทหารและพลเรือนอย่างโหดเหี้ยมจนเป็นที่เลื่องลือไปทั่วโลกแล้ว การที่ชาวญี่ปุ่นรวมทั้งนายจุนอิชิโร โคอิซูมิ จะเดินทางไปเยือนศาลเจ้า "ยาสุคุนิ" เพื่อสักการะทหารผ่านศึกของญี่ปุ่นที่นั่น ก็คงจะไม่มีใครประท้วงอะไร แต่ศาลเจ้าแห่งนี้เป็นที่ฝังศพของนายพลโตโจและนายทหารระดับสูง ที่ถูกตัดสินประหารชีวิตในฐานะอาชญากรสงครามในสมัยสงครามโลกครั้งที่สองรวมอยู่ด้วย การเยือนศาลเจ้า "ยาสุคุนิ" ของนายกรัฐมนตรีและสมาชิกรัฐสภาของญี่ปุ่น จึงนับเป็นการเหยียบย่ำจิตใจของชาวเกาหลี ชาวจีน และชาวเอเชียทั้งหลาย ซึ่งเคยถูกทำทารุณกรรมจากบรรดาอาชญากรสงครามเหล่านี้ และสะท้อนให้เห็นว่ารัฐบาลญี่ปุ่นมิได้สำนึกผิดต่อการกระทำของตนเองในสงครามโลกครั้งที่สองแต่อย่างใด

ศาลเจ้า "ยาสุคุนิ" นับเป็นส่วนหนึ่งของศาสนา "ชินโต" (Shinto) อันเป็นศาสนาพื้นเมืองของญี่ปุ่น ศาสนาชินโตมีอิทธิพลต่อความคิดทางการเมืองและการทหารของชาวญี่ปุ่นเป็นอย่างสูง ตามคัมภีร์ชินโตหมู่เกาะญี่ปุ่นได้ถูกสร้างขึ้นด้วยอำนาจของเทพเจ้า พระจักรพรรดิองค์แรกของญี่ปุ่นสืบเชื้อสายมาจากเทพเจ้าแห่งดวงอาทิตย์ (Sun Goddess) และชนชาติญี่ปุ่นเป็นชนชาติที่ได้รับการเลือกสรรจากเทพเจ้า ญี่ปุ่นจึงเป็นดินแดนอันศักดิ์สิทธิ์ของเทพเจ้า

ในปลายคริสต์ศตวรรษที่ 19 หลังจากที่ญี่ปุ่นได้ปรับปรุงประเทศให้เป็นรัฐทันสมัย ได้มีการแบ่งศาสนาชินโตออกเป็น 2 ส่วน คือ ส่วนแรก "ชินโตแห่งรัฐ" (State Shinto) ซึ่งเป็นพิธีการของความรักชาติ ชาวญี่ปุ่นทุกคนไม่ว่าจะนับถือศาสนาใดจะต้องเข้าร่วมชินโตแห่งรัฐด้วยเสมอ ศาลเจ้า "ยาสุคุนิ" จัดอยู่ในชินโตแห่งรัฐนี้ และส่วนที่สอง "ชินโตแห่งนิกาย" (Sectarian Shinto) ซึ่งถือเป็นศาสนาหนึ่งที่มีการบูชาเทพเจ้าประจำธรรมชาติ

ภายหลังจากที่ญี่ปุ่นประสบชัยชนะทางทหารในสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง มีการแพร่ลัทธิความรักชาติอย่างขนานใหญ่ และขยายความคิดไปสู่การครอบครองโลก มีการนำเอาความเชื่อใน "ชินโตแห่งรัฐ" มาเป็นอุดมการณ์ปลุกลัทธิทหารขึ้นในประเทศ ดังข้อความตอนหนึ่งว่า "พระจักรพรรดิแห่งญี่ปุ่นจะได้ทรงปกครองโลกทั้งฝ่ายอาณาจักรและศาสนจักร การครอบครองโลกนี้จะกระทำด้วยสันติวิธี แต่ถ้าวิธีดังกล่าวไร้ผล ก็มีเหตุผลทีเดียวที่จะกระทำด้วยการใช้กำลังอาวุธ"

ในวันขึ้นปีใหม่ พ.ศ.2489 (ค.ศ.1946) ภายหลังจากญี่ปุ่นพ่ายแพ้สงครามโลกครั้งที่สอง พระจักรพรรดิฮิโรฮิโต (Hirohito) ได้ทรงออกประกาศซึ่งเปลี่ยนแปลงแนวความคิดของประชาชนที่เชื่อถือมาช้านานว่า "สายใยแห่งความผูกพันระหว่างเรากับประชาชนของเรา มิอาจจะขึ้นอยู่กับเพียงตำนานและเทพนิยายเท่านั้น จะต้องไม่มีการกล่าวอ้างต่อไปอีกถึงแนวความเชื่อผิดๆ ที่ว่า พระจักรพรรดิคือเทพเจ้า และชนชาติญี่ปุ่นสูงส่งกว่าชนชาติอื่นและถูกกำหนดมาให้ปกครองโลก พระจักรพรรดิมิใช่เทพเจ้า"

"ชินโตแห่งรัฐ" ได้ถูกฝ่ายสัมพันธมิตรล้มเลิกลงโดยสิ้นเชิง และยุติการเป็นศาสนาแห่งรัฐตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา การเดินทางไปคารวะสุสาน "ยาสุคุนิ" ของนายกรัฐมนตรีและสมาชิกรัฐสภาของญี่ปุ่น จึงอาจถูกตีความได้ว่า เป็นความพยายามที่จะรื้อฟื้น "ชินโตแห่งรัฐ" หรือส่งสัญญาณฟื้นฟู "ชินโตแห่งสงคราม" ขึ้นมาใหม่ พร้อมกับการบิดเบือนประวัติศาสตร์ในตำราเรียน และการเพิ่มงบประมาณทหารของรัฐบาลญี่ปุ่นปัจจุบัน
--
ที่มา : หนังสือพิมพ์มติชนรายวัน. ฉบับประจำวันอาทิตย์ที่ 13 พฤศจิกายน พ.ศ. 2548 ปีที่ 28 ฉบับที่ 10109. คอลัมน์หน้าต่างความจริง, หน้า 6.